Yazar: Seyfi Genç
Türkiye’nin gündemi 16 Nisan’da yapılacak anayasa değişikliği hakkındaki referanduma odaklanmışken toplam nüfusu 60 bine gerileyen Türkiye Ermenilerinin gündemini başka bir seçim meşgul ediyor. Ermeni Patriği Seçimi. Yaklaşık dokuz yıldır fiilen boş Ermeni Patriklik koltuğuna oturacak yeni ismin belirlenmesi için seçim istekleri bir o kadar uzun bir süreci kapsıyor. Fakat seçimin tekrar gündeme gelmesi ve seçim kararının alınması Episkopos Sahak Maşalyan’ın etkili bir şekilde kaleme aldığı ve toplumu sarsan istifa mektubunun hemen ertesinde mümkün oldu.
Ermeni toplumu hareketlenirken, seçimle ilgili haberler de ulusal ve azınlık medyasında yer almaya başladı. Fakat her pazar kilise ibadeti sırasında devlet büyükleri ve diğer dini önderler için dua etme geleneğini sürdüren Protestan ve Katolik kiliselerinin üyeleri için seçim sistemini, şimdiye kadarki süreci anlamak zor oldu. Üstelik bu karmaşaya bir de onlarca Ermenice kelimenin havada uçuşması eklenince böyle bir haber yapmak şart oldu. Bu amaçla hem Patrikhane görevlilerinden hem de Ermeni Cemaatinin sivil aktivistlerinden bilgi aldık.
Aslında Ermeni Patriklik koltuğu yaklaşık dokuz yıldır fiilen boş. Ermeni Patrikleri de diğer kiliselerdeki patrikler ve papa gibi ömür boyu seçiliyor. Mevcut Patrik 2. Mesrob Mutafyan, 2008 yılında fronto temporal demans (bunama) hastalığına yakalanması nedeniyle görevini yerine getiremez hale geldi.
Ermeni Cemaati’nin aydın ve entelektüellerinden oluşan, cemaatin sorunlarına çözüm yollarını araştırmak üzere 2003 yılında kurulan Düşünce Platformu son günlerde patrik seçimiyle ilgili çalışmalar yürütüyor. Platformun üyeleri bir araya gelerek sorunun çözümü için çıkış yolları araştırıyor. Düşünce Platformu’nun aktif bir üyesi olan diş hekimi Tatyos Bebek, Ermeni Kilisesi’nin eski Tbirlerinden (İbadetlerde görevli rütbesiz din adamı) aktivist Murad Mıhçı ve Patrik Genel Vekili Aram Ateşyan’ın yönlendirmesiyle Feriköy Surp Vartanants Kilisesi Vaizi ve Patrikhane Ruhani Kurulu’nun eski başkanı Başrahip Tatul Anuşyan Ermeni Patrikhanesi seçimleriyle ilgili süreci, gelinen noktayı ve toplumun beklentilerini tüm yönleriyle SAT-7 TÜRK’e açıkladı.
Ermeni Patrikhanesi’nin Önemi
Ermeni Kilisesi’nin kadim dört makamından biri olan Türkiye Ermeni Patrikliği, İstanbul’un alınmasının ardından 1461 yılında Samatya’da kuruldu. Daha sonra 1641 yılında bugün bulunduğu Kumkapı semtine nakledildi. Ermeni nüfusun yoğun olduğu bugünkü Önceleri padişah fermanları ve ardından Nizannamelerle devletle ilişki kuran Ermeni Patrikhanesi’nin diğer Azınlık Cemaatleri gibi Cumhuriyet döneminden sonra tüzel kişiliği ortadan kalktı.
Tatyos Bebek, Patriğin konumunu ve Ermeni toplumundaki önemini şu cümlelerle açıklıyor: “Ermenilik Türkiye’de etno-dinsel bir yapı olduğu için Patrikler aynı zaman Ermenilerin hem dini hem de toplumsal, sosyal lideri konumundadır. Tabii patrikler de diğer dinlerde olmayan bir şekilde ağırlıklı olarak cemaat üyesi siviller (ruhban olmayanlar) tarafından seçiliyorlar.
Murad Mıhçı ise Ermenilerin sosyal temsilinin Osmanlı’nın son döneminde Meclis-i Mebusan’daki Ermeni milletvekilleri aracılığıyla sağlandığını söylüyor. Mıhçı, günümüzde Patrikhane’nin Ermeni temsiliyetinin en önemli kurumu olduğunu belirtiyor. “Türkiye’de ve dünyada Ermenileri ilgilendiren bir konuda Patrikhane muhattap alınır ve patrikhane ile görüşmeler yapılır. Fakat Patrikhane dinsel bir kurum olarak iç işleyiş olarak da Erivan’daki Eçmiadzin’e bağlıdır.
Patrikhane seçimleri: Uzun İnce Bir Yol
Ermeni Patrikhanesi Başrahibi ve Ruhani Kurul’un eski başkanı Tatul Anuşyan’ın verdiği bilgilere göre, Ermeni Patriği ruhban ve sivil cemaat üyelerinin oylarıyla seçiliyor. Bu seçimlerde sivillerin oy oranı olarak ciddi bir ağırlığı bulunuyor. Ermeni patrikleri Amerikan başkanlık seçimleri gibi iki aşamada yapılıyor. İlk turda delegeler seçiliyor. Daha sonra bu delegeler tarafından temsilciler kurulu oluşturuluyor. Bu kurulun üyelerinini yedide altısı sivillerin seçtiği delegelerden yedide biri ise patrikhanenin atadığı ruhanilerden oluşuyor. Toplamı 80’i geçen bu delegeler Patrikhanede bir araya gelip patrik seçimini gerçekleştiriyor.
Bu seçim sistemi günümüzde Amerika Birleşik Devletleri Başkanlık seçimlerinde kullanılan sistemin aynısı. Seçilen delegelerin patriği seçmesinin mantığı da ABD sistemiyle aynı. Osmanlı’nın geniş topraklarının dört bir yanında yaşayan Ermenilerin doğrudan patrik seçimine katılması mümkün olmadığı için delegelerin seçmesi yöntemi uygulanıyor. Fakat günümüzde Türkiye Ermenileri Antakya Samandağ haricinde yoğunluklu olarak İstanbul’da yaşıyor.
Seçim dönemi ise şu aşamalardan oluşuyor: Patriğin yaşamını yitirmesi veya görevinden istifa etmesi durumunda önce yeni patrik için seçim sürecini yürütmesi ve bu süreçte patrikhaneyi idare etmesi için Ermenicede “değabah” denilen kayyım-ı makam yani kaymakam atanıyor. Değabah seçildikten sonra patrikhaneden, Ermeni vakıflarının temsilcilerinden ve toplumun önde gelen kişilerinden oluşan 15 kişilik “müteşebbis heyeti” veya “temsilciler meclisi” oluşturuluyor. Tatyos Bebek, müteşebbis heyetinin “Yüksek Seçim Kurulu” olarak adlandırılabileceğini söylüyor. “Çünkü bu heyet seçimlerin sağlıklı ve adil bir şekilde yürütülmesi ve bürokrasinin işlemesi için çalışıyor. Müteşebbis heyetinin başkanı veya heyetten birkaç kişi, değabah ile birlikte bir dilekçe ile İstanbul Valiliği’ne giderek seçimler için bildirimde bulunuyor fakat bu tam anlamıyla bir bildirim, seçim için izin isteği filan değil. Seçim için uygun bir tarih konusunda valilik karar verebiliyor. Heyetin istediği tarihte güvenliği tehlikeye sokacak veya seçimin sağlıklı yapılmasını engelleyecek başka bir durum varsa, o gün başka bir seçim filan varsa valilik tarafından başka bir tarih öneriliyor, hepsi bu. Ortada izin istemek gibi bir durum yok yani sadece devletin bizim güvenliğimizi sağlayabilecek biçimde günü onaylıyor. İşte bu onay mekanizması, şu an yaşadığımız şeylerin püf noktası.”
Özetle, değabah patrikhaneyi seçime götürme sürecini yönetiyor.
Kimler Aday Olabiliyor?
Patrik adayı gösterilebilmek için Türkiye Ermeni Patrikliği’ne bağlı episkopos rütbesinde din adamı olmak gerekiyor. Anuşyan, bu rütbenin yanında “liyakatli, devletin güvenin kazanmış, bilgisi ve görgüsü açısından birçok insanın arasından sivrilebilmiş” olması gerektiğini de belirtiyor. Şu anda episkopos seviyesinde Avrupa’da iki, Amerika’da iki, Türkiye’de iki ve Ermenistan’da bir din adamı bulunuyor. Adaylık Ermenistan Eçmiadzin Katalikosluğu’nun izni ve onayıyla gerçekleşiyor. Amerika’daki din adamları ve Şahak Maşalyan patriklik için aday olmayacaklarını açıkladılar. Şu anda Patriklik için iki aday var:Episkopos Karekin Bekçiyan veEpiskopos Aram Ateşyan. Geçen hafta yapılan Patrik Kaymakamlığı seçimlerine bakılırsa Patrik koltuğuna oturmak için Bekçiyan’ın ismi öne çıkıyor.
Seçimlerdeki Karmaşanın Nedeni
Ermeni Patrikhanesi 1863 yılında hazırlanan Ermeni Nizamnamesi ile yönetiliyor. Ta Osmanlı döneminde yapılmış Nizamname, Patriklik makamının sadece ölümle boşalabileceğini söylüyor. Murad Mıhçı, geçmişte sadece bir kez istifa etmenin dışında tüm patriklerin önceki patriğin ölümüyle seçildiğini söylüyor. “Şu andaki Patriğimiz 2. Mutafyan, dokuz yıldır hasta. Bu ilk kez karşılaşılan bir durum. Hrant Dink’in öldürülmesinin ardından tetiklenen ve hızla ilerleyen demans hastalığı nedeniyle Patrik Mesrob Mutafyan dokuz senedir kendinde değil. Bu tıbben de kabul edilmiş bir durum. O dönemden itibaren Ermeniler Vekil Patrik de dediğimiz kilise geleneğinde yeri olmayan bir yöntemle idare diliyor. Fakat bu kadar uzun süre vekaletle yönetilmek toplumun istemediği bir durum. Bunun için birkaç kez seçim talebi oldu. Fakat sayın Ateşyan bulunduğu noktadan ayrılmayı pek istemedi. Bunun pek çok sebebi var.”
Episkopos Sahak Maşalyan’ın istifasının ardından patrikhanenin ve gündemin sarsılmasıyla birlikteEpiskopos Aram Ateşyan veEpiskopos Sahak Maşalyan Erivan’a davet edildiler. Bu toplantıya Avrupa’danEpiskopos Karekin Bekçiyan,Episkopos Sebuh Çulcuyan da katıldı. Ateşyan istifa edeceğini söyledi. Bu istifa açıklamasının ardından Ruhani Kurul seçime götürebilecek ortamı oluşturmak için toplantı ve seçim yapıldı. Karekin Bekçiyan bu toplantıda Ateşyan’a karşı 23’e 11 oyla seçildi. Fakat Valilik’ten gelen seçim yapılamayacağına dair yazı üzerine süreç yine karmaşık bir hal aldı.
Ermeni Patrikhanesi Başrahibi ve Ruhani Kurul’un eski başkanı Başrahip Tatul Anuşyan, bu sürecin kaosa sürüklenmesinin patrikhaneyi zayıflattığını ve Patrikhane’nin Türkiye Ermenileri için çok önemli bir kurum olduğunu söyledi.
