Hatay/Antakya’da Hürriyet Caddesi’nde bulunan Ortodoks Kilisesinin yapımına 1830’lu yıllarda başlanmış ancak 1872 depreminde büyük hasar görerek yıkılmıştır. Kilise yeniden inşa edilerek 1900’de ibadete açılmıştır. Dikdörtgen plânlı ve sağında çan kulesi bulunan Tarihi Kilise günümüzde halen ibadete açıktır.
Hıristiyanlık âleminde Antakya’nın önemi büyüktür. Yeruşalim Kilisesi’nden (İmanlılar Topluluğundan) sonra en eski kilise olarak bilinir, zira Kutsal Kitapta da Antakya’nın önemi zikredilmiştir.
Antakya Patriği tarafından yönetilen kilise, kendini Havariler Petrus ve Pavlus tarafından Antakya’da oluşturulan Hristiyan topluluğunun devamı olarak görür. Antakya Patrikliği ise İstanbul Fener Rum Patrikliği, Yaruşalem/Kudüs Patrikliği ve İskenderiye/Mısır Patrikliği ile birlikte Ortodoks patrikhanelerinin en önemli patrikhanelerindendir.
Antakya Azizler Petrus ve Pavlus Rum Ortodoks Kilisesi de böyle kutsal bir bölgede kurulmuş Tarihi bakımdan büyük öneme sahip önemli bir yapıdır.
Şam’da bulunan Antakya Ortodoks Patrikhanesi ve Antakya Ortodoks Kilisesi’nin mevcut olan arşivinden temin edilen bilgilere göre; Antakya Kilisesi, Mısır Bilal-Al Şam hükümranlığı zamanında Mohammed Ali oğlu İbrahim Paşa’nın izini ile 1833 yılında inşa edildiğinde, Junayne (bahçe) mevkinde tahtadan yapılmış basit bir binaydı. Daha sonra yola bakan yüksek bir mevkide beyaz taştan inşa edilmiş ve çok geniş bir saha ile çevrili bir yapıdır.
Kilisenin yapılışı ve mimarisi hakkında bir bilgi sahibi olunmamakla beraber, ahşaptan yapılan kilise, 1872 yılındaki depremle yıkılmış ve yanmıştır. Yanmasının nedeni yere dökülen yağ kandillerinin ahşap mimariyi tutuşturması olarak bilinmektedir.
Şimdiki Kilise binası, yanmış olan kilisenin yerine yapılmış taş yontusu ustalığı ile Bizans Mimari Tarzının çok iyi bir örneğidir. Patrikhane merkezi olması dolayısıyla, Antakya Azizler Petrus ve Pavlus Katedrali, Doğu Ortodoks Kilisesi’nin en büyük ve en güzel olmasının yanı sıra en ihtişamlı kiliselerindendir.
Bizans imarına uygun olarak inşa edilmiş, ancak 1872 yılındaki depremde büyük zarar görmüş, Rus mühendislerin etkisi ve yardımı ile tekrar inşa edildiğinde azda olsa Rus imar tarzından da almıştır. Kilisenin yapımı 1900’lü yıllara doğru tamamlanmıştır.
Kilise dış kapısı, Sultan Abdulhamid’in himayesinde Antakya Patriği Meletiyos Dumani tarafından 1900 yılında inşa ettirilmiştir. Aynı tarihte giriş kapısının etrafına kiliseye gelir getirmesi açısından dükkânlar inşa edilmesine de müsaade edilmiştir. Kilisenin çanı 1931 ise yılında bindirilmiş olup 1986 yılında onarım görmüştür.
Katedralin kuzeyinde bulunan, 1911 yılında Patrik IV. Gregorios zamanında yapılmış olan Ruhban Okulu da şimdilerde karşılama salonu olarak kullanılmaktadır. Kilisede bulunan ikonalar ise Bizans, Rus ve Suriye menşeilidir.
Kilise içinde, eski taştan yapılmış Vaftiz Kuyusu vardır. Kuyunun suyu, kilisenin altında bulunan Rahiplere ait mezarlığa dökülmektedir. (SAT-7 Türk/İlyas Edip TERBİYELİ-İskenderun)
