Uluslararası Af Örgütü yayımladığı iki yeni raporda, Ermenistan ile Azerbaycan arasında Dağlık Karabağ nedeniyle yaşanan çatışmaların on yıllardır yaşlılara felaket getirdiğini belirtti. Kuruluş; gerek Azerbaycan, gerek Ermenistan tarafının hak ihlalleri yaptığını vurguladı.
Af Örgütü’nden yapılan açıklamaya göre ilk olarak 1988-1994 yılları arasında yaşanan, 2020 sonlarında yeniden şiddetlenen savaşta yaşlılar hukuka aykırı biçimde öldürüldü, işkenceye maruz bırakıldı ve zorla yerinden edildi. Tüm bu ihlaller yaşlıların hayatında bugüne değin süren kalıcı izler bıraktı.
“En Son Kaçabilenler: Dağlık Karabağ Savaşında Yaşlıların, Savaş Suçları ve Yerinden Edilme Deneyimleri” başlıklı ilk rapor, son savaşta ağırlıklı olarak yaşlı etnik Ermenilerin, yargısız infazların yanı sıra gözaltında işkence ve diğer türde kötü muamele gibi savaş suçlarını içeren şiddete maruz kaldığını belgeliyor.
“Zor Koşullarda Yaşam’: Azerbaycan’da Yaşlıların Yerinden Edilme Deneyimleri ve Geri Dönüş İhtimalleri” başlıklı ikinci rapor ise ilk savaş sırasında Dağlık Karabağ ve civarındaki yedi bölgede evlerinden zorla çıkartılan yaşlı Azerilerin yaşadığı ıstırabın ayrıntılarına yer veriyor.
”Savaşta en son kaçabilen grup yaşlılar oluyor”
Uluslararası Af Örgütü Kriz Müdahale Birimi’nde yaşlılar üzerine araştırmalar yapan Laura Mills konu hakkında yaptığı açıklamada, “Dağlık Karabağ’daki savaş, yaşlıların silahlı çatışmalarda karşı karşıya kaldığı benzersiz risklerin altını çiziyor. En son kaçabilen grup olan yaşlılar, on yıllardır mütemadiyen savaşın sonuçlarına maruz kalıyor. Hem Ermenistan’da hem de Azerbaycan’da gittikleri yerlerde hayatlarını yeniden kurmak için mücadele ettiler; ancak onların bağımsızlık ve insan onuru kaybı kaçınılmaz veya önemsiz addediliyor” dedi.
Mills, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Gerilimin yüksek, bir başka savaş ihtimalinin ise mümkün olduğu düşünüldüğünde Ermenistan ve Azerbaycan yetkilileri yaşlıların korunmasına öncelik verileceğini açıkça ortaya koymalı, bu konuda kararlı taahhütler vermeli ve yaşlıların barınma ve sağlık hakları dahil insan haklarının korunmasını sağlamalıdır.”
“Bazı yaşlılar kaçmanın gerekliliğini anlamakta güçlük çekti”
Af Örgütü açıklamasında şu ifadeler yer aldı:
“Eylül 2020’de Dağlık Karabağ’da aktif savaş çıktığında, etnik Ermeni topluluklara mensup yaşlıların neredeyse tamamı evlerinden en son kaçabilen grup oldu ve bu nedenle şiddetten orantısız etkilendi.”
“Savaşın ilk aşamalarında, 18-55 yaş arası erkekler savaşmaları veya gönüllü olarak savaşa hizmet etmeleri için seferber edildi. Güçlerin, etnik Ermeni köylerine ve kasabalarına doğru ilerlediği sırada geride kalanların büyük bir kısmı yaşlılardan, özellikle yaşlı erkeklerden oluşuyordu.”
“Yaşlıların çoğu, bulunduğu yerden ayrılmaya çalışırken engellerle karşılaştı. Fiziksel engeller ve sağlık sorunları bazılarının kaçmasını zorlaştırdı. Diğer vakalarda, psiko-sosyal engeli veya demans hastalığı olan bazı yaşlılar, kaçmanın gerekliliğini veya aciliyetini anlamakta güçlük çekti. Diğerleri evlerine duydukları güçlü bağlılıktan ötürü veya topraklarını ya da besi hayvanlarını bırakmak istemedikleri için gitmemeyi seçti.”
“Evlerinden kaçan yaşlılar o tarihten beri yerinden edilmiş olmanın zorluklarını yaşıyor. Bu kişiler, yeterli barınmaya erişimlerinin olmadığını ve geçimlerini kaybettiklerini belirtti. Bu durum, çaresizlik ve yalıtılmışlık hislerini ağırlaştırdı. Ayrıca, ruhsal sağlık ve psiko-sosyal destek hizmetlerine de hiçbir şekilde erişemiyorlar”
“Evlerine geri dönme hakkı sağlanmalıdır”
“Yerinden edilen tüm kişilerin, onurlu ve güvenli koşullarda evlerine geri dönme hakkı vardır ve yaşlılara özgü riskler mutlaka göz önüne alınmalıdır. Yetkililer, bu kişilerin yeterli barınmaya erişebilmesini ve başkalarıyla eşit temelde hayatlarını kazanabilmelerini sağlamak zorundadır” diyen Laura Mills sözlerini şöyle sonlandırdı:
“Sivil yapılara zarar verilmesi ve sivillerin mülklerine el koyması, ayrıca yaygın olarak kara mayınlarını kullanması uluslararası insancıl hukuku ihlal etmektedir. Bu ihlaller, yerinden edilen kişilerin geri dönüş hakkını zayıflatmakla kalmıyor, yerinden edilen halkı savaştan etkilenen bölgelerde yeniden yerleştirme çabalarının önünde de ciddi bir engel oluşturuyor.”
Kuruluştan yapılan açıklamaya göre Uluslararası Af Örgütü, “En Son Kaçabilenler: Dağlık Karabağ Savaşında Yaşlıların, Savaş Suçları ve Yerinden Edilme Deneyimleri” başlıklı rapor için (yaşları 60 ile 90 arasında değişen 22 kadın, 20 erkek olmak üzere) 42 yaşlı kişinin de aralarında bulunduğu 69 kişiyle görüşmeler gerçekleştirdi. Geniş bir yaş aralığını, farklı cinsiyetleri ve farklı engellilik durumlarını temsil etmek için çeşitlilik içeren bir grupla görüşmeler yapmayı hedefledi.
Uluslararası Af Örgütü, “Zor Koşullarda Yaşam’: Azerbaycan’da Yaşlıların Yerinden Edilme Deneyimleri ve Geri Dönüş İhtimalleri” başlıklı rapor için ise yaşları 58 ile 88 arasında değişen 23’ü erkek 17’si kadın olmak üzere yerinden edilen 40 kişiyle görüştü.
Kuruluş açıklamasına şu bilgi notunu da ilave etti:
“Uluslararası hukuk gereğince, ileri yaşın belirli bir tanımı bulunmamaktadır. Takvim yaşı genellikle bir kıyaslama ölçütü olarak kullanılsa da her durumda kişinin genel itibariyle ileri yaşla ilişkilendirilen risklere tabi olup olmadığı konusunda belirleyici değildir. Uluslararası Af Örgütü; Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği tarafından desteklendiği gibi, yaşlılık hususunda bağlama özgü bir yaklaşımı tercih etmektedir.
Uluslararası Af Örgütü, ihtilaflı Dağlık Karabağ bölgesiyle ilgili pozisyon almamakla birlikte, onurlu ve güvenli koşullarda evine geri dönmenin, tüm yerinden edilen kişilerin hakkı olduğunu vurgulamaktadır.”
Kuruluş açıklamasının sonunda “Kişilerin isimleri değiştirilmiştir” bilgisine de yer verdi. (Agos)
